W 2022 roku Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie otrzymało dofinansowanie ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w ramach umowy Nr 01450/22/FKP/NID, na realizację projektu pn.:

Janówek, stan. XI. Osada i cmentarzysko z wczesnej epoki żelaza. Opracowanie i publikacja badań archeologicznych.

Projekt ten realizowany jest w ramach programu operacyjnego MKiDN – program rządowy „Ochrona zabytków archeologicznych” przez PMA we współpracy ze Stowarzyszeniem Przyjaciół Państwowego Muzeum Archeologicznego. Środki PMA pochodzą z dotacji uzyskanej z budżetu Sejmiku Województwa Mazowieckiego.

Zasadniczym celem zadania jest ochrona i upublicznienie dziedzictwa archeologicznego Mazowsza. Dorzecze dolnej Narwi, na obszarze którego zlokalizowany jest zespół osadniczy w Janówku, gm. Wieliszew, pow. legionowski to obszar niezwykle interesujący pod względem archeologicznym, gdyż w jego obrębie rozpoznanych jest kilkadziesiąt stanowisk o różnej chronologii. Pomimo dużej liczby namierzonych w trakcie badań powierzchniowych Archeologicznego Zdjęcia Polski punktów, obszar ten charakteryzuje się szczególnie słabym stopniem rozpoznania i udostępnienia rzetelnej wiedzy naukowej szerokim rzeszom zainteresowanych dziedzictwem kulturowym, w szczególności archeologią wczesnej epoki żelaza tego regionu. Niniejszy projekt ma poprawić taki stan rzeczy, ma włączyć do naukowego obiegu nieopublikowany dotychczas materiał zabytkowy i upowszechnić najnowszą wiedzę i interpretacje dotyczące wczesnej epoki żelaza na Mazowszu.

Większość rzetelnie rozpoznanych stanowisk archeologicznych powiatu legionowskiego w związku z postępującą urbanizacją zarejestrowana została przypadkowo. Nie inaczej było w przypadku stanowiska w Janówku, które zostało odkryte wiosną 1976 roku przez 12-letnią Dorotę Rosowską, która podczas zabaw na podwórku usłyszała od rówieśnika, że na terenie planowanej jednostki wojskowej wykopano naczynia ceramiczne wraz ze szczątkami kostnymi. Znaleziska zgłosiła listownie Trybunie Ludu, która przekazała informacje Państwowemu Muzeum Archeologicznemu w Warszawie. Z ramienia tej instytucji na teren jednostki wojskowej w Janówku oddelegowany został dr Jerzy Głosik. W trakcie oględzin znaleziska określił jako pozostałości grobów ciałopalnych z wczesnej epoki żelaza o atrybucji kultury grobów kloszowych. W związku z planowaną budową systemu anten w miejscu odkrycia w lecie 1976 roku rozpoczęto ratownicze badania archeologiczne. W trakcie trzech sezonów badawczych w latach 1976-1978 rozpoznano wykopaliskowo obszar o łącznej powierzchni 13,5 ara. Mimo zgłaszanej potrzeby dalszych prac przez dr. Jerzego Głosika, badania nie były kontynuowane ze względu na brak zgody dowódcy jednostki wojskowej. Do dziś teren jest niedostępny dla badań i prospekcji archeologicznych.

W obrębie badanego terenu położonego na piaszczystej terasie, stanowiącej południową krawędź doliny Narwi naniesiono stanowisko archeologiczne oznaczone jako Janówek, stanowisko XI (AZP 52-64/63). W trakcie badań Głosika wykopy założono w dwóch miejscach oddalonych od siebie o 150 m. W obrębie pierwszego tzw „cmentarzyska” odkryto 65 obiektów archeologicznych, należących do osadnictwa kultury łużyckiej i cmentarzyska kultury grobów kloszowych. W drugim miejscu „osadzie” odnotowano 13 obiektów osadniczych kultury grobów kloszowych oraz jeden grób kultury przeworskiej. Oprócz kilkuset fragmentów naczyń glinianych, datowanych od neolitu po średniowiecze, na stanowisku odkryto kilkadziesiąt zabytków wydzielonych (metalowych i kościanych), narzędzia krzemienne i szczątki kostne ludzi oraz zwierząt. Do najciekawszych odkryć należą: zdobiona oprawka kościana, szpila kościana, kądziel lniana oraz odcisk tkaniny na ceramice. Odkryte w Janówku materiały były tematem wzmianek popularnonaukowych w lokalnej prasie oraz krótkiego sprawozdania autorstwa Jerzego Głosika, które ukazało się na łamach Sprawozdań Archeologicznych. Niestety, ten bogaty zbiór zabytków nigdy nie został opracowany i opublikowany w całości. Jedną z przyczyn przerwania przez autora badań opracowania był pożar jego gabinetu w 1991 roku, w którym przechowywany był materiał oraz przygotowywany maszynopis. Możliwość ponownego opracowania zbioru nadarzyła się dopiero po uporządkowaniu i scaleniu dokumentacji po śmierci badacza w 2017 roku. W trakcie porządkowania przedmiotów z archiwalnych badań, zwrócono uwagę, że przechowywany materiał daje możliwości zastosowania nowoczesnych analiz specjalistycznych i tym samym pozyskanie większej ilości informacji, niż w momencie przygotowywania opracowania przez Jerzego Głosika w latach 80. i 90. XX wieku.

Kierownik projektu: dr Bartłomiej Kaczyński (Dział Epoki Brązu i Wczesnej Epoki Żelaza, PMA)