Zbiory Działu Epoki Paleolitu i Mezolitu
Zbiory Działu Paleolitu i Mezolitu składają się ze znalezisk pochodzących z najstarszego okresu zasiedlenia ziem polskich przez człowieka prehistorycznego - od około 120 000 do 4 000 lat p.n.e.
Są to przede wszystkim narzędzia z krzemienia i odpadki z ich produkcji oraz kości fauny. W skład zbiorów działu wchodzą kolekcje gromadzone od lat siedemdziesiątych XIX w. po okres międzywojenny w Muzeum Przemysłu i Rolnictwa, Muzeum Przedhistorycznym im. Erazma Majewskiego przy Towarzystwie Naukowym Warszawskim, Państwowym Gronie Konserwatorów Zabytków Prehistorycznych oraz przez osoby prywatne.
Różnorodność źródeł pochodzenia tych zbiorów sprawiła, że znajdują się wśród nich materiały z wielu regionów kraju - Mazowsza, Podlasia, Małopolski czy Lubelszczyzny, a także z ziem, które leżały niegdyś w granicach państwa polskiego: zachodniej Białorusi, Ukrainy i Litwy. Liczne są też kolekcje obrazów skupowanych na przełomie XIX i XX w. na rynku antykwarycznym w innych krajach europejskich, m.in. we Francji. Po drugiej wojnie światowej pracownicy działu uzupełniali jego zasoby prowadząc własne badania wykopaliskowe, głównie w Polsce centralnej i północno-wschodniej.
Do najciekawszych kolekcji należą znane paleolityczne materiały z jaskiń Jury Krakowsko - Wieluńskiej (m.in. jaskinie Ciemna, Nietoperzowa, Jama i Okiennik), paleolityczne i mezoliczne zespoły wytworów krzemiennych z kompleksu stanowisk Rydno koło Skarżyska - Kamiennej, wiążące się z eksploatacją i przetwarzaniem występującego tu czerwonego barwnika mineralnego - hematytu, z licznych stanowisk wydmowych w okolicach Warszawy (np. Świdry i Płudy), z Polski wschodniej (np. Stańkowicze i Słochy Annopolskie) oraz północno - wschodniej (np. Augustów - Wójtowskie Włóki i Woźna Wieś). Unikatem w skali europejskiej jest bogate wyposażenie mezolitycznego grobu mężczyzny z Janisławic sprzed 6 500 lat.